ريسك‌هاي پنهان بورس تهران
اميرعباس باقري
در هفته دوم مهرماه شاهد شروع نسبتا خوبي براي بازار سرمايه بوديم. برخلاف انتظاراتي كه وجود داشت، شاخص كل در سه روز ابتدايي معاملاتي متوالي بيش از ۲۰۰ هزار واحد رشد كرد و توانست وارد كانال ۲ ميليون و ۷۰۰ هزار واحدي شود. اين اتفاق توجه بسياري از فعالان بازار را به خود جلب كرد، چراكه انتظار چنين جهش پرقدرتي در شرايط فعلي چندان بالا نبود.
واقعيت اين است كه من نيز چنين رشدي را پيش‌بيني نمي‌كردم؛ چراكه شرايط سياسي و اقتصادي حاكم بر كشور عموما موجب واكنش محافظه‌كارانه‌تر بازار مي‌شود. با اين حال، جريان تقاضا در روزهاي ابتدايي هفته شكل گرفت و حتي در بسياري از نمادها شاهد صف خريد بوديم. با وجود اين رشد چشمگير، ارزيابي من اين است كه روند كنوني چندان پايدار نخواهد بود.
تجربه نشان داده است كه بازار پس از چند روز مثبت، بار ديگر به مسير نوساني يا حتي نزولي بازمي‌گردد؛ به‌ويژه در شرايطي كه اختلاف نرخ دلار نيما و بازار آزاد به بيش از ۴۰ درصد رسيده است.
اين فاصله قابل توجه، نه تنها ريسك مضاعفي براي شركت‌هاي بورسي ايجاد مي‌كند، بلكه به بي‌اعتمادي سرمايه‌گذاران نيز دامن مي‌زند. بنابراين انتظار تداوم رشدهاي پرقدرت، چندان منطقي به نظر نمي‌رسد.
به نظر مي‌رسد بازار در آستانه ورود به فاز نوساني باشد. اگر شاخص كل نتواند محدوده‌هاي حمايتي خود را حفظ كند، احتمال افت مجدد به زير كانال ۲.۵ ميليون واحد وجود دارد و در سناريوي بدبينانه‌تر، حتي بازگشت به محدوده ۲.۲ ميليون واحد نيز دور از انتظار نخواهد بود.
اين پيش‌بيني بر مبناي داده‌هاي بنيادي و همچنين شرايط رواني حاكم بر بازار صورت مي‌گيرد. شرايط اقتصادي كنوني كشور به‌طور جدي دشوار است. تورم ساختاري، كاهش قدرت خريد، محدوديت‌هاي مالي و فشار ناشي از تحريم‌هاي تازه، همگي عواملي هستند كه سايه سنگيني بر بازار سرمايه انداخته‌اند. در چنين بستري، مثبت‌هاي اخير بازار را نمي‌توان نشانه‌اي از بهبود بنيادين قلمداد كرد.
اين رشدها بيشتر حاصل حمايت‌هاي مقطعي است كه معمولا دوام زيادي ندارند. بنابراين سرمايه‌گذاران نبايد به رشد اخير دل ببندند. از منظر رفتاري، داده‌هاي معاملات نشان مي‌دهد كه ورود پول حقيقي در سه روز ابتدايي هفته بيشتر جنبه كوتاه‌مدت داشته است. تجربه نيز نشان داده كه در چنين شرايطي، سرمايه‌گذاران حقيقي با كوچك‌ترين سيگنال منفي، به سرعت از بازار خارج مي‌شوند. در مقابل حقوقي‌ها همچنان محتاط عمل مي‌كنند و ترجيح مي‌دهند در انتظار روشن‌تر شدن شرايط بمانند. اين مساله باعث شده ارزش معاملات در مقايسه با دوره‌هاي صعودي قدرتمند، همچنان در سطح پايين‌تري باقي بماند.
بعد رواني بازار نيز اهميت زيادي دارد. اخبار مربوط به تحولات بين‌المللي و احتمال تشديد فشارها، فضاي ذهني فعالان اقتصادي را سنگين‌تر كرده است. همين نگراني‌ها موجب شده بسياري از معامله‌گران استراتژي محافظه‌كارانه در پيش بگيرند و ترجيح دهند نقدشوندگي پرتفوي خود را بالا نگه دارند.
تا زماني كه تغيير محسوسي در اين شرايط ايجاد نشود، بازگشت اعتماد به بازار دشوار خواهد بود. جمع‌بندي اينكه اگرچه رشد بيش از ۲۰۰ هزار واحدي و ورود شاخص به كانال ۲.۷ ميليون واحدي در سه روز ابتدايي هفته چشمگير بود، اما نگاه تحليلي و واقع‌بينانه نشان مي‌دهد كه اين روند احتمالا دوام زيادي نخواهد داشت. مگر آنكه در كوتاه‌مدت تحول غيرمنتظره‌اي رخ دهد؛ مانند تغيير در رويكرد سياست خارجي يا آغاز مذاكراتي كه در حال حاضر احتمال آن ضعيف به نظر مي‌رسد. در غير اين صورت، بايد خود را براي روزهاي سخت‌تر بازار آماده كنيم.
به عنوان توصيه‌اي عملي، سرمايه‌گذاران در شرايط فعلي بايد بيش از هر زمان ديگر به مديريت سرمايه توجه داشته باشند. ورود هيجاني مي‌تواند آسيب‌هاي جدي به پرتفوي افراد وارد كند. بهتر است تمركز بر سهم‌هاي بنيادي و صنايع كم‌ريسك قرار گيرد و از سرمايه‌گذاري سنگين در نمادهاي پرريسك پرهيز شود. همچنين داشتن افق سرمايه‌گذاري ميان‌مدت و بلندمدت مي‌تواند ريسك تصميم‌گيري‌هاي كوتاه‌مدت و هيجاني را كاهش دهد. بازار سرمايه ايران بارها نشان داده كه رفتارش وابسته به متغيرهاي كلان و تحولات سياسي است.
بنابراين هرگونه اميدواري به آينده بازار بايد بر پايه تغييرات بنيادين و واقعي در اقتصاد و سياست كشور شكل گيرد؛ تغييري كه در شرايط فعلي هنوز نشانه‌هاي روشني از آن مشاهده نمي‌شود.
تحليلگر بازار سرمايه