همچنان صرفه ‌جویی

گروه اجتماعي

تصاويري كه طي روزهاي اخير از بارش باران و برف در بسياري شهرهاي كشور منتشر شد، كورسويي از اميد براي بهبود بحران بي‌آبي بود ولي اين‌طور كه كارشناسان حوزه آب و اقليم مي‌گويند، تاثير دراز‌مدت خشكسالي و كم بارشي در حدي بوده كه اين‌بارش‌ها تاثير مثبتي در پرشدگي سدها نخواهد داشت . 

اين هشدار را احد وظيفه؛ رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي سازمان هواشناسي كشور، اواخر آبان با خبرنگار مهر مطرح كرده بود و گفته بود كه: «25 درصد از كل بارش سالانه كشور در فصل پاييز اتفاق مي‌افتاد و چون بخش عمده اين سهم تاكنون محقق نشده، حتي آذرماه پربارش هم نمي‌تواند خشكي دو ماه اول پاييز را جبران كند .» 
وظيفه، زماني اين هشدار را مطرح كرد كه طبق گزارش سازمان هواشناسي كشور، بيشترين بارش‌ها در فاصله اول مهر تا 18 آبان امسال، در سواحل شمالي و استان‌هاي گيلان، مازندران و گلستان ثبت شده بود اما نقاطي از جمله جنوب شرق، جنوب غرب، استان‌هاي سيستان و بلوچستان، كرمان، يزد و اصفهان، بارش كمتر از 5 ميلي‌متر، استان تهران فقط يك ميلي‌متر، استان آذربايجان شرقي 2 ميلي‌متر، آذربايجان غربي 5 ميلي‌متر، اردبيل 5 ميلي‌متر بارش ثبت كرده بودند و ميانگين بارش در اين بازه زماني در كل كشور با كاهش 86.5 درصدي نسبت به بلندمدت، معادل ۲,۳ ميلي‌متر بود . 
همزمان با هشدارهاي اين مسوول، سازمان هواشناسي كشور هم اعلام كرد كه تداوم روند خشكي فعلي، به‌ويژه در صورت عدم وقوع بارش‌هاي موثر تا پايان پاييز، مي‌تواند منجر به بحراني‌ترين وضعيت منابع آبي كشور در سال‌هاي اخير شود و البته بحران در منابع آبي، تبعات مخربي در حد بر هم زدن امنيت ملي به دنبال خواهد داشت چون بحران بي‌آبي و كم بارشي، پيامدهايي چون تشديد فرونشست زمين، آسيب جدي به بخش كشاورزي و به دنبال آن، بروز تهديد جدي براي امنيت غذايي ايجاد خواهد كرد.  
بعد از بارش‌هاي نيمه آذر‌ماه كه در برخي نقاط كشور هم سيل و خرابي به دنبال داشت، سخنگوي صنعت آب گفت كه اين‌بارش‌ها تأثيري در ميزان ذخاير آبي نداشته و همچنان بيش از دوسوم سدهاي كشور خالي است. 
اين مقام مسوول در وزارت نيرو، در تشريح بي‌اثر بودن بارش‌ها در ترميم ذخاير آبي گفته بود: «ميزان بارندگي ثبت‌شده در تهران تنها ۱۵ ميلي‌متر بوده، در حالي كه اين استان بايد تا اين زمان ۶۲ ميلي‌متر بارش دريافت مي‌كرد و تهران با عقب‌ماندگي ۷۶ درصدي در بارندگي‌ها مواجه است. استان‌هاي اصفهان با ۷۵ درصد، هرمزگان با ۹۸ درصد و بوشهر با ۶۶ درصد و در مجموع ۲۹ استان كشور همچنان با كمبود بارش مواجه‌اند و استان‌هاي كرمان، سيستان و بلوچستان و خراسان جنوبي هم هيچ‌گونه بارشي دريافت نكرده‌اند و ميزان بارندگي در استان‌هاي يزد، خراسان رضوي، خراسان شمالي نيز بسيار ناچيز بوده است.» 
مديركل دفتر اطلاعات و داده‌هاي آب كشور هم ظرف روزهاي اخير در تشريح نتايج پس از بارش 47 ميلي‌متري دو هفته پاياني آذر و در فاصله 15 تا 26 آذر ماه جاري در 24 استان كشور گفت كه به دنبال فعاليت سامانه‌هاي بارشي از نيمه آذر‌ماه، متوسط بارش كشوري نسبت به هفته‌هاي پيش از آن حدود 40 ميلي‌متر بهبود داشته و تداوم بارش‌ها منجر به توليد رواناب و افزايش تراز آب رودخانه‌ها در برخي استان‌ها از جمله هرمزگان، بوشهر، فارس و كرمان شده و افزايش مناسبي در پوشش برفي كشور ايجاد كرده ولي با اين حال، ميانگين پرشدگي سدهاي كشور در حال حاضر حدود ۳۳ درصد است كه نسبت به سال گذشته حدود ۲۵ درصد كاهش را نشان مي‌دهد. 
آخرين گزارش وزارت نيرو درباره ذخاير سدهاي مهم كشور هم حاكي از آن است كه بارش‌هاي نيمه آذر، كمك قابل توجهي به ذخاير سدها نداشته و ميزان ورودي تمام سدهاي كشور از ابتداي سال آبي جاري (اول مهر 1404 تا 29 آذر) در مقايسه با مدت مشابه پارسال حدود يك ميليارد متر مكعب و معادل 19 درصد است.  اگرچه كه ميزان خروجي سدها، امسال حدود 2 ميليارد متر مكعب و معادل 25 درصد كمتر از مدت مشابه پارسال بوده اما با اين حال، ميزان پرشدگي مخازن سدهاي كشور در سال جاري، حدود 5 ميليارد متر مكعب و معادل 22 درصد كمتر از پارسال است و اين گزارش هم نشان مي‌دهد كه با وجود بارش‌هاي نيمه آذر، ميزان پرشدگي مخازن سدها فقط 34 درصد است. 
بخش ديگري از اين گزارش، وضعيت موجودي مخزن و درصد پرشدگي و ميزان اختلاف با سال قبل سدهاي 5‌گانه استان‌هاي تهران و البرز شامل سدهاي امير كبير، لار، طالقان و لتيان / ماملو است كه اعداد اين بخش از گزارش، حاكي از وضعيت فوق بحراني ذخاير سدهاي تامين‌كننده آب شرب و كشاورزي اين دو استان است . طبق اين گزارش، تا 29‌آذر امسال، موجودي مخزن سد اميركبير 7 ميليون متر مكعب است در حالي كه اين سد فقط 4 درصد پرشدگي دارد و ميزان پرشدگي سد اميركبير نسبت به پارسال كاهش 88 درصدي دارد. سد لار وضعيت به مراتب بدتری دارد و اگرچه موجودي مخزن سد لار 11 ميليون متر مكعب است اما درصد پرشدگي اين سد با كاهش 51 درصدي نسبت به مدت مشابه پارسال به يك درصد رسيده است . سد طالقان كه تنها روزنه اميد دو استان است، وضعيت كمي بهتر دارد آن هم فقط به اين دليل كه موجودي مخزن اين سد، فعلا يك عدد سه رقمي و حدود 117 ميليون متر مكعب است و 28 درصد پرشدگي دارد اما حتي ميزان پر شدگي اين سد هم نسبت به مدت مشابه پارسال 48 درصد كاهش يافته است . سد لتيان / ماملو هم چه از بابت موجودي مخزن و چه از بابت درصد پرشدگي، چندان تفاوت اميدبخشي نسبت به سدهاي لار و اميركبير ندارد چون طبق آخرين گزارش وزارت نيرو، موجود‌ي مخزن اين سد 26 ميليون متر مكعب برآورد شده ولي ميزان پرشدگي اين سد هم نسبت به مدت مشابه پارسال كاهش 53 درصدي داشته و حالا فقط 8 درصد پرشدگي دارد. آخرين گزارش وزارت نيرو نشان مي‌دهد كه وضعيت مشابه ميزان پرشدگي سدهاي تهران، بر 10 سد ديگر هم حاكم است كه البته بدتر از وضعيت سدهاي تهران، سد وشمگير در استان گلستان است كه طبق آخرين گزارش وزارت نيرو، به ‌طور كامل خشك شده به گونه‌اي كه با كاهش 100 درصدي نسبت به پارسال، ديگر نه موجودي مخزن دارد و نه پرشدگي. سد سفيدرود در استان گيلان، سد بوكان در استان آذربايجان غربي، سد پانزده خرداد در حوضه قمرود، سد دوستي در استان خراسان رضوي، سد زاينده رود در استان اصفهان، سد تهم در استان زنجان، سد تنگوييه سيرجان در استان كرمان، سد رودبال داراب در استان فارس، و سد ساوه در استان مركزي، با درصد پرشدگي تك‌رقمي، وضعيت مشابه سدهاي 5‌گانه استان‌هاي تهران و البرز دارند و در مجموع، 14 سد كشور با درصد پرشدگي تك رقمي يا صفر، به وضع فوق‌بحران رسيده‌اند. حالا مسوولان حوزه آب و حتي پيش‌بيني اقليم هم مي‌گويند كه با وضع ذخاير سدها، آنچه در شكل بارش برف و باران، طي دو هفته اخير شاهد بوده‌ايم، چندان اميدبخش نيست و تغيير اميدواركننده‌اي در وضعيت ذخاير سدها ايجاد نخواهد كرد. 
احد وظيفه كه مدير مركز ملي اقليم و مديريت بحران و خشكسالي سازمان هواشناسي است، در گفت‌وگو با « اعتماد» در توضيح تاثير بارش‌هايي كه ظرف دو هفته اخير در تهران و ساير شهرهاي كشور شاهد بوديم و همچنين موج‌هاي بارشي در روزهاي آينده در ترميم ذخاير سدهاي كشور مي‌گويد:«وضعيت سدها؛ به‌خصوص در استان تهران و استان‌هاي مجاور مثل قزوين و البرز و سمنان و حتي خراسان رضوي و مركزي واقعا ناخوش‌احوال است و سطح آب بسيار كم شده و منتظر بارندگي هستيم. البته بارش‌هايي كه اخيرا و ظرف دو هفته قبل داشتيم، خيلي خوب بود و بارش‌هاي خوبي در ارتفاعات البرز داشتيم كه عمدتا به صورت بارش برف بود و البته الان كه فصل سرد سال است و دما در ارتفاعات زير صفر است، اين‌بارش در افزايش آب رودخانه‌ها مشاركت زيادي نخواهد داشت چون برف بالادست ذوب نمي‌شود و به صورت يخ باقي مي‌ماند كه البته خوب است چون تجمع برف در فصل گرم جريان رودخانه را توليد خواهد كرد ولي در حال حاضر، با توجه به شرايط فعلي بارش‌ها، وضعيت منابع آبي تهران، تا ماه‌ها در همين شرايط باقي خواهد ماند چون حتي اگر بارش هم باشد چندان تاثيري در افزايش سطح ذخاير سدها نخواهد داشت و افزايش جريان رودخانه‌ها از فروردين به بعد قابل ملاحظه است . همين حالا، دبي آب دو رودخانه جاجرود و كرج كه مهم‌ترين تامين‌كننده آب تهران هستند، بسيار پايين است و بنابراين، همچنان با كمبود آب در شهر تهران و استان البرز مواجهيم و اين شرايط تا ماه‌ها طول مي‌كشد . انتظار داريم بارش‌هاي زمستان درمنطقه البرز به حد نرمال برسد ولي باز هم بازگشت زودهنگام وضعيت منابع آبي تهران به شرايط عادي بسيار بسيار غير محتمل است و حداقل در دو يا سه ماه آينده و تا پايان زمستان با بحران كم آبي مواجهيم . وضع بهار و تابستان آينده، كاملا وابسته به حجم بارش‌هاي زمستان است. البته در نظر داشته باشيم كه با سطح فعلي ذخاير سدها، حتي بارش‌هاي نرمال هم نمي‌تواند كمبود آب را جبران كند چون چرخه هيدرولوژي ما بيش از چندين سال با تنش همراه بوده و حالا هم وارد شرايط بحراني شده است.» 
وظيفه در ادامه توضيحاتش مي‌گويد: «در اين شرايط، چاره‌اي غير از صرفه‌جويي و مصرف درست نداريم. گاهي گفته مي‌شد كه به جاي صرفه‌جويي، درست مصرف كنيم ولي امروز، شرايط آب تهران بحراني است. پيش از اين حتي اب از منابع مجاور تهران هم به پايتخت منتقل شده كه نمونه‌اش را در انتقال آب سد طالقان و سد لار شاهديم. آب را نمي‌توانيم خلق كنيم. بارور‌سازي ابرها هم تاثير زيادي در اين وضع ندارد و سهم ما از آسمان در استان تهران و البرز و مناطق همجوار همين است. متاسفانه تغيير اقليم هم اين روند را تخريب كرده و با گذشت زمان با كاهش بارندگي‌ها و در فصل گرم با افزايش قابل ملاحظه دما مواجه شده‌ايم به گونه‌اي كه تابستان‌هاي‌مان خيلي گرم است و خردادمان مثل تابستان است و مهرمان مثل شهريور است. افزايش دما و افزايش توان تبخير، سطح آب را در سدها و رودخانه‌ها و خاك كاهش مي‌دهد. مشكل عظيم ديگر در اين ميان، برداشت‌هاي بي‌رويه از بالادست اين رودخانه‌ها به دليل توسعه ويلا نشيني و باغچه‌سازي در ارتفاعات شمال استان ‌هاي تهران و البرز است و در نتيجه، ميزان آبي كه به سد و رودخانه مي‌رسد هم، بسيار كمتر از گذشته شده و در چنين وضعي، چاره‌اي غير از صرفه‌جويي و كاهش مصرف نداريم. البته راهكارهايي براي تنش آبي هست و بهينه‌سازي شبكه توزيع آب و بازچرخاني آب در صنعت و كاهش سطح كشاورزي ازجمله اين راهكارهاست. البته بيشترين ميزان مصرف آب در استان تهران، مربوط به شرب است و بخشي از آب مورد نياز بخش كشاورزي از آب تصفيه شده و بخشي هم از فاضلاب تامين مي‌شود ولي به هر حال، با اين جمعيتي كه در اين دو استان ساكنند و با اين بحران كم آبي، نمي‌دانم اگر خشكسالي در اين دو استان، يك سال ديگر ادامه يابد، چه وضعي پيش روي ما خواهد بود.»