شب چلّه یا همان یلدا آیین ملی و همدلی

در قاموس و فرهنگ و تمدن ما ایرانیان آیین‌ها و رسوم کهن و دیرینه بسیاری ریشه‌دار است که هر کدام از این آیین‌ها نماد ملی و هویت و شناسنامه این خاک کهن و پر گوهر و ارزشمند است. شب چلّه یا همان یلدا یکی از همان آیین‌هایی است که ریشه در این خاک و تمدن گران‌سنگ دارد و همدلی و صمیمیت ملی ما ایرانیان را به نمایش  می‌گذارد. در دوران باستان، شب یلدا تنها یک جشن نبود، بلکه بازتابی از باورهای مذهبی و اجتماعی و‌ ملی مردم ایران محسوب می‌شد. این جشن، به‌ویژه در دوره زرتشتیان، اهمیت زیادی داشت و دارد و به عنوان نمادی از امید و بازگشت روشنایی گرامی و پاس داشته می‌شد. کشاورزان و روستاییان از این شب برای شکرگزاری پایان برداشت محصولات و آماده شدن برای فصل جدید استفاده می‌کردند. همچنین، جشن شب یلدا فرصتی برای تقویت روابط اجتماعی بود؛ چرا که مردم دور هم گرد می‌آمدند و داستان‌هایی درباره پهلوانان ایرانی نقل می‌کردند و اشعار شاهنامه را می‌خواندند. این سنت‌ها، به نوعی آداب شب چلّه و یلدا را شکل داده و تا امروز حفظ شده‌اند. یلدا در ایران به معنی تولد مهر (میترا) و واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. در واقع به‌ گفته علی‌اکبر دهخدا، «یلدا واژه‌ای سُریانی به‌ معنای زادروز است و چون مردم شب یلدا را با میلاد مسیح پیوند داده‌اند، به این نام خوانده شده است.»  این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از این نام را، میلاد خورشید (مهر) دانسته است. از تاریخ هم این‌ طور بر‌می‌آید که مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند و عده‌ای از آنان به ایران مهاجرت می‌کنند. به علت نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا کرد و پیش از آن از عبارت «شب چلّه» استفاده می‌شد. چلّه زمستان از اول دی (در تقویم کنونی ایران) آغاز می‌شود و تا دهمین روزِ بهمن ماه ادامه دارد و به چلّه بزرگ معروف است.

پس از آن، چلّه کوچک آغاز می‌شود و تا اول اسفند ادامه دارد. پیشینه یلدا به زمان‌های بسیار گذشته برمی‌گردد ولی مشخص نیست قدمت دقیق آن به چه زمانی تعلق دارد. بسیاری از باستان‌شناسان 7 هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده‌اند. به استناد ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ، نقوشِ حیوانی ماه‌‌های ایرانی همچون عقرب و قوچ داخل این ظرف‌ها حک شده‌‌اند؛ البته ناگفته نماند نقوش کشفیات باستان‌شناسی و کتیبه‌‌ها نادرند ولی باستان شناسان بر این باورند که تا 7 هزار سال پیش نیز می‌توان آیین مربوط به شب یلدا را رصد کرد. این آیین باستانی و این جشن بزرگ در بسیاری از کشورهایآسیای‌میانه مانند افغانستان، تاجيكستان، ازبکستان و ترکمنستان و همچنین در برخی کشورهای منطقه قفقاز  مانند آذربایجان و ارمنستان هم مشترک است.
در حقیقت شب چلّه و شب یلدا برای ما ایرانیان شبی ست که زیباترین تجسم مهر و نور را به نمایش می گذارد و باید در این شب معنوی که تماما سرشار از زیبایی و عشق و مهر است دل‌ها را مهیای مهر ورزیدن کرده و اندیشه را به ژرفای معنویت و هستی شناسی برده و دل را به آفریدگارِ مهر و وجودِ مهرِ مطلق وصل کرده تا زیباترین عاشقانه‌ها و عارفانه‌ها در حقیقت باطن وجود ما شکل گرفته و معرفتی از نور در درون ما پدیدار شود. در این شب بزرگ و پر از مهر و معنویت باید دست‌ها را گرفته و برای عاقبت بخیری هم دعا کنیم و آرزوی خیر و نیکي و بهروزی و سلامتی و شادمانی و صلح برای یکدیگر بخواهیم و نیازمندان را دریابیم تا آنها هم این شب را در کنار ما به زیبایی و نشاط سهیم باشند. در این شبِ زیبا باید بت اهریمن نفس و تاریکی را شکسته و دل را خانه‌تکانی کرده تا روشنایی و تابندگی از پنجره و دریچه مهر و  امید و آرزو وارد وجودمان شود. شب چله و یلدا باید نمادی از زیبایی و مهر باشد و این نماد را باید به عمل هم به تصویر کشیده و ثابت کنیم و نور و زیبایی را باید به حرکت در آورده تا خانواده و جامعه را به طراوت معنویت کشانده و خوبی و برکت و مهربانی را در میان مان حاکم کنیم و همدلی و جوانمردی را در واقعیت نیز ثابت کنیم. در  این شبِ پر از مهر و معرفت تفألی به درگاه و دیوان حافظ شیراز زده و برای هم و برای آینده این سرزمین و این خاک روشنایی و سلامتی و سعادت را آرزو کنیم.

نویسنده و شاعر