فاصله افكار عمومي و سياست دولت‌ها در برابر فاجعه غزه
زهرا نژادبهرام
افكار عمومي در جهان به خصوص كشورهاي غربي و در حال توسعه نسبت به فاجعه انساني و نسل‌كشي در غزه آنچنان متحول شده كه هدايتگر نوعي شكاف جدي ميان تصميم‌گيران حكومتي و شهروندان گرديده است. اين مهم بيانگر اثربخشي نقش رسانه‌هاي اجتماعي در بازنمايي تصاوير نسل‌كشي در اين منطقه است. آن‌گونه كه توانسته دولت‌ها و ديگر ملت‌ها را كه دولت‌هايشان بدون توجه به آثار اين اتفاقات جنايي، در حمايت از اسراييل گام بر مي‌دارند را وادار به عقب‌نشيني كند. افكار عمومي امروزه به شكلي متفاوت، با كمك رسانه‌هاي اجتماعي كه هويت جهان امروزين است، بسيج شده‌اند. اكنون پس از نزديك به دو سال از حضور مردم در خيابان‌ها و رسانه‌ها، در اعتراض به نسل‌كشي در غزه دولت‌ها را وادار به محكوميت اسراييل كرده‌اند و حتي به صورت نمادين آنان را وادار ساخته‌اند كه شناسايي كشور مستقل فلسطين را در دستور كار قرار دهند. اين مهم دو رويكرد را براي حكومت‌هاي سراسر جهان هويدا كرده است؛ نخست آنكه افكار عمومي قدرتي سياسي و غير‌قابل حذف است و دوم آنكه رسانه‌هاي نوين با اتكا به خصلت تعاملي، مشاركتي نقشي موثر در افكار عمومي جوامع دارد. شاهد اين مدعا نظرسنجي‌هاي اخير در جهان و امريكا است. براساس آخرين نظرسنجي‌ها ميزان محبوبيت كشور اسراييل در امريكا طي سال‌هاي اخير به پايين‌ترين سطح رسيده است. گزارش موسسه افكارسنجي پيو نشان مي‌دهد كه ۵۳درصد از بزرگسالان امريكايي ديدگاه «نامطلوب» نسبت به اسراييل دارند، درحالي كه اين رقم در سال ۲۰۲۲ تنها ۴۲درصد بود. اين تغيير قابل‌توجه و افزايش نگا‌ه‌هاي منفي به اسراييل در امريكا نه تنها جوانان را شامل مي‌شود، بلكه حتي نسل ميانسال را نيز در برمي‌گيرد..
به‌طوري كه ۶۶درصد از امريكايي‌هاي ۵۰ ساله با گرايش دموكرات اكنون ديدگاهي منفي نسبت به اسراييل دارند، درحالي كه اين رقم در سال ۲۰۲۲ تنها ۴۳درصد بود.
دانشگاه هاروارد نيز در گزارشي با استناد به نظرسنجي انجام شده توسط موسسات وابسته به اين دانشگاه اعلام كرده است كه حداقل ۲۱درصد از كل جمعيت امريكا مي‌گويند كه از حماس در برابر اسراييل حمايت مي‌كنند. در گزارش هاروارد گفته شده كه در ميان امريكايي‌هاي ۲۵-۳۴ ساله، حداقل ۳۲درصد از شهروندان امريكايي از حماس حمايت مي‌كنند كه آمار بسيار قابل توجهي است. (1)
در نظرسنجي ديگري كه موسسه پيو در 24 كشور به جز كنيا و نيجريه با مشاركت بيش از 28000 نفر كه در بهار 2025 انجام داده است، تنها حدود يك‌سوم از پرسش‌شوندگان از نتانياهو حمايت كرده و بقيه از او حمايت نكرده‌اند. براساس اين نظرسنجي، جوانان نسبت به افراد مسن، ديدگاه منفي‌تر به اسراييل دارند كه اين رقم در كشورهاي پردرآمد مانند استراليا، كانادا، فرانسه و لهستان بيشتر است. همچنين براساس نتايج اين نظرسنجي، در امريكا ۵۳درصد و در انگلستان ۶۱درصد از شركت‌كنندگان، نگرشي منفي به «اسراييل» دارند. (2)
توان افكار عمومي كه با اتكا به نظرسنجي‌ها قابل شناسايي است، امكان ايجاد تغيير در نگرش و سياست‌ها را براي دولت‌ها فراهم و احساسات عمومي مردمان را نسبت به آن آشكار مي‌سازد! اما تغييري كه ايجاد مي‌كند معمولا زمان‌بر است. اين مهم به دو عامل شكل‌گيري افكار عمومي در كنار نمايش آن است كه معمولا در قالب راهپيمايي؛ اعتراضات دانشجويي و... قابل مشاهده است. توان افكار عمومي در بروز و ظهورش را مي‌توان در گستردگي اين اعتراضات و نظرات آنها كه به صورت‌هاي متفاوت قابل سنجش است، جست‌وجو كرد! باتوجه به اين موارد لازم است، نگاهي ديگر به افكار عمومي و قدرت كم‌نظير آن در ايجاد تغيير داشته باشيم. اصولا قدرت افكار عمومي در عصر حاضر كه در شكل‌گيري و اثربخشي آن به ياري رسانه‌هاي نوين قالبي ديگر يافته، امري چشمگير و پذيرفته شده است. به عبارت ديگر بازيگري متفاوت و قديمي را به عرصه تعاملات سياسي كشورها شناسانده، اگرچه در گذشته نظير پايان يافتن جنگ ويتنام و... بروز و ظهور افكار عمومي ديده شده، لذا ناديده گرفتن اين بازيگر سياسي نه تنها امكان‌پذير نيست، بلكه توجه به خواست آن ضرورتي جدي است.
در اين راستا شايد يكي از مهم‌ترين دلايل اهميت افكار عمومي، نقش آن در تصميم‌گيري و سياست‌گذاري موثر و هوشمند است. دولت‌ها و سازمان‌ها با رصد دقيق نگرش‌هاي مردم، مي‌توانند اقدامات را معنا و تدوين كنند. آن‌گونه كه ميزان اشتباهات و سوءتفاهم‌ها و ناهنجاري‌هاي تصميم‌گيري‌ها را مرتفع و بستر وفاق ملي و همبستگي دروني مردم در جامعه را فراهم سازد. در واقع افكار عمومي نقش نمايشگر هوشمند را براي درك شرايط اجتماعي و سياسي جوامع ايفا مي‌كنند، و قادر است در صورت عدم توجه به قدرتي كه در درون خود دارد، ملزومات اثربخشي براي تغييرات در سياست‌گذاري و تصميم‌گيري را ايجاد كنند. به عبارت ديگر نقش دوسويه افكار عمومي اگرچه از شكل‌گيري تا بازتاب و اثربخشي فرآيندي دروني را طي مي‌كند اما قادر به اعمال نظر و واكنش در برابر تصميم‌گيري‌هاي ناهمسو با خود است. اين مهم مويد نقش موثر افكار عمومي در دو بخش ايجاد تغيير و بازتوليد اعتماد و مشاركت اجتماعي است. هنگامي كه مردم احساس كنند ديدگاه‌هايشان شنيده مي‌شود، تمايل بيشتري به مشاركت در فعاليت‌هاي اجتماعي و حمايت از نهادهاي حاكميتي خواهند داشت. از اين‌رو بروز و ظهور افكار عمومي در كشورهاي جهان نسبت به نسل‌كشي در غزه را نمي‌توان ساده انگاشت، چراكه مردم به روشني در برابر تصاوير كشتار، گرسنگي و تهاجم قرار گرفته و خواهان تغيير هستند. يادآوري اين نكته ضروري است كه ناديده‌انگاري افكار عمومي در كشورهاي غربي كه قدرت رهبران آنها بر آيند آراي مردمي است، در واقع دور شدن از صندلي قدرت را معني مي‌كند، اما در كشورهاي در حال توسعه بي‌توجهي به افكار عمومي احتمالا منجر به تنش‌هاي اجتماعي مي‌گردد.
ذكر اين نكته ضروري است كه در كشورهاي در حال توسعه‌اي كه قدرت گرفتن رهبران سياسي آن، ناشي از آراي مردمي مي‌باشد، اين مهم قابل مشاهده است. اگرچه احتمالا به دليل اثر‌گذاري عوامل ديگري نظير عدم اجازه شركت در انتخابات يا منحل كردن احزاب و گروه‌ها و... موضوعيت افكار عمومي و نمايش قدرت آن در انتخابات‌ها معمولا با چالش روبه‌رو مي‌شود اما اين مهم به معناي نبود قدرت آن نيست. از اين رو لازم است همه دولت‌ها فارغ از هر نوع تعلق مساله افكار عمومي و قدرت آن را به عنوان عاملي اثرگذار و جدي در تعاملات و تصميم‌گيري سياسي خود بدانند.
پاورقي
1- https: //www.hamshahrionline.ir/news/936339
2- https: //fa.alalam.ir/news/7252253