نگاهي به اهميت قراردادنويسي در جامعه
اميرحسين صفدري
امروزه براي شروع هر نوع كسب و كاري يا هر نوع مبادله اقتصادي، تجاري، گردشگري و... در جهان بايد دانست كه بخش‌هاي بسيار مهمي وجود دارد، يكي از اين بخش‌هاي بسيار مهم در كنار مشاوره حقوقي گرفتن از يك وكيل دادگستري، بخش قراردادنويسي منطبق با قانون روز كشورهاست.
معمولا وقتي بحث قراردادنويسي مطرح مي‌شود برخي افراد جامعه ما فكر مي‌كنند قرار است يك معامله تجاري سنگين و مهم در حوزه واردات يا صادرات يا معاهدات بين‌المللي صورت بگيرد و اصلا براي خريد يا فروش اجناس يا مشاركت‌هاي مدني يا كار در يك شركت يا ساخت و سازهاي كوچك و... بحث قرارداد نوشتن را مهم و الزامي نمي‌دانند.
متاسفانه گاهي همين ساده‌انگاري‌ها ممكن است در آينده براي آنها مشكلات جبران‌ناپذيري را به وجود بياورد؛ پس براي جلوگيري از اين ضررها و پيامدهاي منفي نياز است مساله قراردادنويسي عمومي توسط يك وكيل دادگستري در جامعه ما فرهنگ‌سازي شود و مردم براي نوشتن هر نوع قراردادي يا هر كسب و كاري ابتدا به يك وكيل دادگستري مراجعه كنند.
قرارداد چيست؟ و چرا بايد قرارداد نوشت؟
قانون مدني ما عقد يا همان قرارداد را در ماده ۱۸۳ تعريف كرده است به اين صورت كه قانونگذار ما به صراحت بيان مي‌كند: عقد عبارت است از اينكه يك يا چند نفر در مقابل يك يا چند نفر ديگر تعهد بر امري نمايند و مورد قبول آنها باشد. به زبان ساده‌تر اگر بخواهم بگويم قرارداد نوشتن يعني چه؛ يعني اينكه اراده طرفين براي ايجاد يك اثر حقوقي همراه با پذيرش تعهدات و مسووليت‌هاي پيرامون آن موضوع كه مورد توافق طرفين قرار گرفته است.
به عنوان يك پژوهشگر علم حقوق پيشنهاد مي‌كنم هيچ خريد و فروش يا كسب و كاري را بدون قرارداد بستن يا بدون مشورت كردن با يك وكيل دادگستري هرگز با طرف مقابلتان شروع نكنيد، حتي اگر طرف كاري شما برادرتان يا دوست خيلي صميمي شماست، حتما تاكيد مي‌شود براي هر كاري كه مي‌خواهيد انجام بدهيد و در آن قرار است مبادله اقتصادي انجام بدهيد يا قرار است كار رسمي و پولي حتي به مبلغ كم انجام بدهيد از قراردادهاي رسمي كه توسط يك وكيل دادگستري تنظيم و تاييد شده است، استفاده كنيد تا هم باب سوءاستفاده‌ها بسته شود هم خيالتان نسبت به پيامدهاي آن قرارداد در آينده آسوده باشد و هرگز از قراردادهاي موجود در اينترنت و فضاي مجازي استفاده نكنيد. بايد بدانيد كه در علم حقوق قرارداد به عنوان يك سند حقوقي در برابر همه قابل استناد و معتبر بوده و طرفين با استناد به قرارداد خود نياز به دليل بيشتري براي مطالبه تعهدات طرف ديگر ندارند؛ به زبان ساده‌تر داشتن يك قرارداد خوب يك پشتوانه معتبر در برابر ضررهاي احتمالي است. با امضاي يك قرارداد تمامي بندهايي كه در آن ذكر شده است پايه و اساس تفسير قصد طرفين محسوب شده و معتبر است، لذا نقض شروط موجود در قرارداد نه تنها ضمانت‌آور است، بلكه از اعتبار و حمايت قانوني هم برخوردار است.
نكات مهمي كه بايد در قرارداد مشخص باشد؟
وقتي شما مي‌خواهيد يك قرارداد را امضا كنيد بايد به تمامي جوانب آن آگاه باشيد، چراكه مطابق با ماده 190 قانون مدني براي صحت هر معامله شرايط ذيل اساسي است: 1. قصد طرفين و رضاي آنها. 2. اهليت طرفين. 3. موضوع معين كه مورد معامله باشد. 4. مشروعيت جهت معامله و موارد ديگري كه بايد مشخص باشد:
1. مشخصات طرفين قرارداد و عنوان اصلي قرارداد به‌طور روشن مشخص باشد. 2. آيا اگر بخواهيد يك زماني از قرارداد خارج شويد سرمايه شما قابل برگشت است يا نه. 3.در صورتي كه طرف مقابل به برند شما يا به شهرت شما آسيب زد ميزان خسارت و مطالبه آن به چه صورت باشد. 4. شرايط فسخ قرارداد كاملا مشخص باشد. 5. مسووليت شما و طرف مقابل در اجراي قرارداد به‌طور يكسان پيش‌بيني شده باشد. 6. فورس ماژور و تعهدات طرفين در اين خصوص مشخص شده باشد.
7. شروط مربوط به محرمانه بودن قرارداد درست نوشته شود. 8. شروع و پايان قرارداد به‌طور روشن مشخص باشد. 9. محل اجراي تعهدات و موضوع قرارداد مشخص باشد. 10. بحث داوري و حل اختلافات و مراجع صالح كاملا مشخص باشد و... كه بايد در يك قرارداد خوب اين نكات مشخص شود.
اينكه تمامي قراردادها توسط قصد و اراده طرفين خلق مي‌شود، نمي‌تواند شامل هر نوع قراردادي باشد، بلكه هر قراردادي كه تنظيم مي‌شود بايد مطابق با قوانين موجود در كشور هم باشد، چراكه منظور از قواعد آمره قواعدي هستند كه هدف آنها حفظ نظم عمومي جامعه است و طرفين حق ندارند برخلاف آن توافق كنند. به عنوان مثال تنظيم قراردادي در خصوص وارد كردن مواد مخدر يا كالاهاي قاچاق مثل اسلحه يا قاچاق انسان يا اعضاي بدن، مشروبات الكلي و... كه ورود آن به كشور ما مجاز نيست كلا باطل بوده و فاقد اثر حقوقي است پس نمي‌توانيم هر نوع قراردادي را كه دلمان بخواهد تنظيم كنيم، چراكه برخي قراردادها ممكن است فاقد حمايت قانوني قرار بگيرند.
فورس ماژور در قراردادها به چه معناست؟
با توجه به آيه يك سوره مائده كه مي‌گويد: يا أيُّها الذِين آمنُوا أوْفُوا بِالْعُقُودِ و حديث نبوي المومنون عند شروطهم و ماده ۲۱۹ قانون مدني كه لزوم پايبندي به تعهدات و قراردادها را به عنوان يك اصل اساسي و مهم در دين و نظام حقوقي ما به رسميت شناخته است افراد بايد ايفاي تعهد كنند و پايبند به قراردادهاي خود باشند.
در حقوق كشور ما قوه قاهره (فورس ماژور) پيش‌بيني شده است بايد بگويم كه يكي از اصلي‌ترين بندهاي هر نوع قراردادي بايد بحث قوه قاهره باشد تا در شرايط خيلي خاص مثل كرونا، سيل، زلزله، جنگ و... حق و حقوق شما از بين نرود. قوه قاهره يا همان فورس ماژور به زبان ساده يعني بروز هر گونه حادثه خارجي كه از حيطه اختيار و قدرت اشخاصي كه تعهدي را بر عهده دارند، خارج است و توان جلوگيري و پيش‌بيني از آن را نداشته باشند، قوه قاهره مي‌گويند. به‌طور كلي قوه قاهره داراي سه شرط مهم است: يك) خارجي بودن، دو) غير قابل دفع بودن، سه) غير قابل پيش‌بيني بودن كه براي مثال ويروس كوويد-19 و جنگ اخير داراي اين سه شرط مهم بود و بر همين اساس ما مي‌توانيم اين موارد را مشمول قوه قاهره بدانيم. اثر قوه قاهره ممكن است حسب مورد، سقوط تعهد و انحلال قرارداد يا تعليق آن باشد. در صورتي كه فورس ماژور عدم امكان دايمي اجراي قرارداد را در پي داشته باشد، موجب انحلال قرارداد و سقوط تعهد مي‌شود و هرگاه بروز حادثه‌اي كه موجب عدم امكان اجراي تعهد شده موقت باشد، فورس ماژور موجب تعليق قرارداد است و پس از رفع مانع، قرارداد اثر خود را باز مي‌يابد مشروط بر اينكه اجراي آن، فايده خود را حفظ كرده و منطبق با اراده طرفين باشد، تشخيص اين امر با دادگاه صالح است. مطابق با ماده 219 قانون مدني كه اصل لزوم قراردادها را بيان مي‌كند، قانونگذار ما مي‌گويد: عقودي كه طبق قانون واقع شده باشد، بين متعاملين و قائم‌‌مقام آنها لازم‌الاتباع است مگر اينكه به رضاي طرفين اقاله يا به علت قانوني فسخ شود و مطابق با ماده 227 قانون مدني قانونگذار ما بيان مي‌كند: متخلف از انجام تعهد وقتي محكوم به تاديه خسارت مي‌شود كه نتواند ثابت نمايد كه عدم انجام، به واسطه علت خارجي بوده است كه نمي‌توان مربوط به او نمود.
قانونگذار ما در ماده 229 قانون مدني هم به صراحت بيان مي‌كند: اگر متعهد به واسطه حادثه‌اي كه دفع آن خارج از حيطه اقتدار اوست، نتواند از عهده تعهد خود بر‌آيد، محكوم به تأديه خسارت نخواهد بود. نكته بسيار مهمي كه بايد در تنظيم قراردادها به آن توجه كنيم، اين است كه در قراردادها قوه قاهره را پيش‌بيني كنيم تا از بروز مشكلاتي كه در آينده امكان دارد به وجود بيايد، جلوگيري كرده باشيم. يك نكته مهم هم در خصوص مسووليت بايد بگويم كه در اصطلاح حقوقي مسووليت تعهد قانوني شخص بر رفع ضرري است كه به ديگري وارد كرده است. معمولا مسووليت را به مسووليت اخلاقي، قانوني، قراردادي، مدني و جزايي تقسيم‌بندي مي‌كنند. مسووليت قانوني يا حقوقي مسووليتي است كه ماخذ قانوني داشته باشد به عبارت ديگر به مسووليتي قلمداد مي‌شود كه در قانون پيش‌بيني شده است و منظور از مسووليت قراردادي، مسووليتي است كه در عقدي از عقود اعم از عقود معين و غيرمعين تعهدي را پذيرفته باشد و به علت عدم انجام تعهد يا تاخير در انجام تعهد يا در حين انجام تعهد يا به سبب انجام تعهد خسارتي به متعهدله وارد كند.
چه مواردي در قرارداد كار بايد مشخص باشد؟
در خصوص قراردادهاي كار كه اين روزها بسيار موضوعش داغ شده است بايد بگويم كه قرارداد كار به قراردادي مي‌گويند كه بين يك شخص با يك يا چند شخص حقيقي يا حقوقي ديگر براي انجام كار و وظيفه‌اي در مدت زماني معين نوشته شود. قانونگذار ما در ماده 7 قانون كار به صراحت بيان مي‌كند: قرارداد كار هم مي‌تواند شفاهي باشد هم مي‌تواند كتبي باشد البته بنده به عنوان يك پژوهگشر علم حقوق تاكيد مي‌كنم قرارداد كار خود را حتما كتبي داشته باشيد تا از مشكلات احتمالي در آينده جلوگيري كرده باشيد.
قراردادهاي كار در ايران بايد مطابق قانون كار منعقد شود، چراكه قانون كار يك قانون آمره است و خلاف قوانين آمره نمي‌توان توافق كرد و اگر توافقي هم صورت بگيرد كه خلاف قانون آمره باشد آن توافق بي‌اعتبار تلقي مي‌شود. قراردادهاي كار معمولا با عناوين مختلفي مانند: قرارداد كار ساده، قرارداد استخدام، قرارداد كار موقت، قرارداد كار دايم و... منعقد مي‌شود، البته كه كارگرهاي محترم بايد در هنگام تنظيم چنين قراردادهايي به نكات مهم قرارداد كار توجه ويژه‌اي داشته باشند و تا جايي كه امكان دارد از يك وكيل دادگستري جهت تاييد آن قرارداد كمك بگيرند تا در آينده دچار مشكل نشوند. سعي كنيد قرارداد كار مكتوب باشد حتي اگر قرار است اين قرارداد براي مدت كوتاه يا با يك دوست براي يك كار مشخص منعقد شود حتما اين قرارداد يا توافق را كتبي داشته باشيد، چراكه در قراردادهاي كتبي تمام نكات و بند‌ها را به صورت شفاف، صريح و روشن بيان مي‌كنيد و اين‌طور باب سوءاستفاده را مي‌بنديد و نكته مهم ديگر اين است كه در قراردادهاي كتبي از نوشتن هرگونه عبارت مبهم، مجهول و نامفهوم جدا خودداري كنيد و در خصوص اصطلاحات فني و تخصصي كار دقيق معناي آن را بيان كنيد تا براي هر دو طرف مفهوم آن مشخص باشد. به‌طور كلي مهم‌ترين مباحثي كه اشخاص در هنگام امضاي قرارداد كار خود بايد رعايت و دقت كنند، اين نكات است: 1. موضوع قرارداد. 2. طرفين قرارداد 3. مدت قرارداد. 4. تعهدات طرفين. 5. دستمزد. 6. حق بيمه. 7. ساعت كاري و اضافه كاري. 8. روزهاي تعطيل و مرخصي. 9. محل دقيق كار. 10. نكات مهم هنگام تسويه حساب و خروج. 11. تمديد قرارداد. 12. تعداد صفحات قرارداد. 13. مرجع حل اختلاف و... .
در پايان به عنوان يك پژوهشگر علم حقوق تاكيد مي‌كنم كارگران عزيز در چك يا سفته‌اي كه به عنوان ضمانت به كارفرما مي‌دهيد حتما داخل آن قيد كنيد كه اين سفته يا چك صرفا بابت ضمانت حسن انجام كار به كارفرما داده شده است و از آن سفته يا چك يك كپي بگيريد و به تاييد كارفرما برسانيد تا اين‌طور جلوي سوءاستفاده از چك يا سفته ضمانت خود را بگيريد.
پژوهشگر علم حقوق